Sanaartukkani avatangiiserisani tappiitsunut isigiarsuttunullu suliassat unammillernartut
Tullinnguuttuni avatangiiserisat soorlu illut, aqquserngit, nalunaaqutat allagartarsuillu il.il. inunnit isiginiarnermikkut innarluutilinnit tikinneqarsinnaasutut paasineqarsinnaanissaannut salliutinneqartariaqartut pisariaqartitat nalinginnaasut eqqartorneqarput.
Matumani suliniutit inunnut isiginiarnermikkut innarluutilinnut iluaqutaasut innarluutillit allat pisariaqartitaannut akerliusinnaasut qitiutikkivut oqaatigineqartariaqarpoq, tamakku tassaasinnaapput avatangiisit assigiimmik portussusillit qamutinik kaassuartakkanik atuillutik angalaartartunut oqilisaataasut kisiannili inunnut isiginiarnermikkut innarluutilinnut ilisarnaatinik naleqqanillu ersigunnaarsitsisartut pingaaruteqartorujussuupput. Tamatuma saniatigut sakkortuunik pitsaasunillu qulleqarnerit inuit innarluutillit ilaannut iluaqutaasinnaasut inunnit allanit akornutaasutut imaluunniit isumannaatsumik angalaarnissamut akornutaasutut misigineqarsinnaasarput.
Ilutsini, illuliani, qaammaqqusersuutini il.il. tikikkuminassutsit eqqarsaatigigaanni pilersaarusioraannilu innuttaasunut utoqqaanerusunut tamanut, tassunga ilanngullugit tappiitsut isigiarsuttullu, iluaqutaasinnaapput (Tikikkuminassutsinik aamma `eqaatsumik ilusilersuinernik´ ilisarititsineq takuuk.
Ulluinnarni inuunermi sapinngisamik nammineersinnaajumalluni, imminut ikiorsinnaajumalluni pitsaasumillu inuuneqarumalluni avatangiisit ulluinnarni isiginiarnermikkut innarluutillit inuunerannut, ilinniagaqarnerannut sulinerannulluunniit aporfissat pisariaqanngitsumik akornutaajunnaarsillugit aaqqissuunneqarsimasussaapput.
FN-imi Innarluutillit pillugit isumaqatigiissummi 2006-imi decembarimi isumaqatigiissunit akuerineqartumi aamma 2009-mi augustimi Danmarkimit Kalaallit Nunaannillu atortussanngortinneqartumi ilaatigut aalajangersakkat innuttaasut innarluutillit inuttulli allatut innarluuteqanngitsutut sanaartukkani avatangiiserisanik tikitsisinnaasariaqartut, paasissutissanik pissarsinnaasariaqartut, ilinniagaqarsinnaasariaqartut aamma suliffeqarsinnaasariaqartut oqaaseqatigiiliorlugit aalajangersarneqaqqammerput.
Taamaattumik teknikerit, oqartussaasut, siunnersortit il.il. avatangiiserisanik ilusilersuisussat, ineriartortitsisussat naleqqussaasussalluunniit isiginiarnikkut innarluuteqarnerup qanoq ittuuneranik tamakkiisumik ilisimasaqartariaqarput.
Tamakku tamaasa eqqaallugit inuk isiginiarnermigut innarluutilik marluinnik unammillernartunik suliassaqartoq oqartoqarsinnaavoq:
- Angalasinnaassutsikkut innarluuteqarneq; aqqutissarsisinnaaneq, sammivimmiiginnarsinnaaneq, akornutitigoornaveersaarneq (pissusissamisoortunik tassanngaannarluunniit akornutinngoriasaartut).
- Attaveqaqatigiinniarnikkut innarluuteqarneq; TV-kkut, allagartarsuartigut, pilerisaarutitigut qullilersukkatigut, skærmikkut, igalaaminermit karsiusamit saqqummersitanillu ilisimasaligassanik paasissutissanillu pissarsisinnaanikkut ajornartorsiuteqarneq. Inuiaqatigiit takusatigut inuuneqaleriartornerisa malitsigisaannik tappiitsut isigiarsuttorujussuillu iluamik imminnut ikiorpiarsinnaajunnaarput, tassami sullissinerit amerligaluttuinnartut imminut sullinnermik tunngaveqartitilermata, assersuutigalugu touchscreensikkut paasissutissanik ikkussuinerit aamma oqartussaasut eqqarsaatigalugit digitaliseerigaluttuinnarnerat. Sakkortuumik isigiarsulersimagaanni skærmit digitaliusunik paasissutissartallit bussit tulliuttut qaqugu takkunnissaannik, isiginnaartitsissut suna plakatimiinnersoq il.il. pillugit oqaluttuartut takuneqarsinnaaneq ajorput.
Inuk nalinginnaasumik tappissuseqartoq taartunik isarualeriarlugu uagut isiginiarnikkut innarluutillit sunik unammillernartunik suliassaqarnitsinnik takutitsiffigissallugu naammanngilaq naammaginarnanilu, tassami taamatut isarussertoq kajumissutsiminik taamaaliormat taamaaliornerlu sivikitsuinnaammat. Kisianni taamatut takutitsineq isiginiarnikkut innarluuteqarnermi pingaarutilik sumiitinneqarnersoq takutinneqalaarsinnaavoq. Qanittumi avatangiiserisami aqqusineeraq siumuinnaq sanimorluinnarlu sangunertalik sumiiffimmit aqqusineeraqanngitsumit aamma ammaannartumit atorneqarsinnaasunillu nalerartaqanngitsumit angalaffigiuminarneruvoq.
Piviusut
- Inummut isiginiarnermigut innarluutilimmut illoqarfimmi biilerpassualimmi, nipaqanngitsunik sikkilerpassualimmi aamma niuertarfiit saanni sikkilinik pisuinnaat aqqutaasa sinaakkutaanut inissiisarfiusumi angalaniarneq piumasaqaatitalerujussuuvoq aamma stressernartutut ersilersitsutulluunniit misiginarsinnaasarpoq.
Sumiiffippassuarni takussaaleraluttuinnartut angallaffissat ammaannartunik taaneqartartut (shared spaces) aqqusinertigut angallattorpassuarnut qamutinillu kaassuartakkanik atuisartorpassuarnut naleqquttuusinnaapput, kisianni inunnut isiginiarnermikkut innarluutilinnut angalaffigissallugit ajornakusoortorujussuusinnaapput. Aap, tamakku atussallugit navianartorujussuusinnaapput, tassami tamakku atussagaanni aqqusinertigut angallateqatigisat nakkutigineqartariaqarput aamma sumiiffimmut sammivimmullu ingerlaavartumik naleqqussartoqartariaqarpoq. Isit atorlugit attaveqarneq pingaaruteqartorujussuuvoq tamatumanilu inuit isiginiarnermikkut innarluutillit inissisimanerlupput.